اولین مدرسه دخترانه

جنبش مشروطه سرچشمه بسیاری از تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران است. ایجاد مدارس و دانشگاه ها و موسسات آموزشی، رو آوردن به کتاب، کتابخوانی و مهار کردن خودکامگی و افکار آزادیخواهی و عدالت جویی و ارزش دادن به مطبوعات و گسترش نهادهای مدنی و نقش زنان، همه و همه نشات گرفته از مشروطه است. اولین های مشروطه عنوان سلسله مقالاتی است که بیانگر چگونگی آغاز نهادهای اجتماعی و گسترش آن در تاریخ معاصر ایران است.

اولین مدرسه (دبستان) دخترانه ایران، مدرسه دوشیزگان در ۱۳۲۴ هجری قمری / ۱۲۸۵ هجری شمسی توسط بی بی خانم استرآبادی (مادر علیقلی وزیر موسیقیدان ایرانی) در خانه مسکونی او با سه کلاس درس کار خود را آغاز کرد. بی بی خانم و دو دخترش مولود و افضل سه کلاس مدرسه را اداره کردند.

بی بی خانم مقدمات معلمی را در مدرسه آمریکایی ها فرا گرفته بود. بی بی خانم از زنان سخنور و نویسنده ای بود که در سال ۱۲۷۴ هجری قمری متولد شد و دختر محمدباقرخان استرآبادی (سرکرده سوار استرآباد) و از بطن خدیجه خانم (دختر آخوند ملامحمدکاظم مجتهد مازندرانی) یعنی ندیمه و ملاباجی شکوه السلطنه (مادر مظفرالدین شاه قاجار) بود (۱۲۱۲ ۱۲۵۰ هجری قمری). بی بی خانم در محیط اندرون ناصرالدین شاه قاجار پرورش یافت و به فرمان همین شاه قاجار همراه دختران دیگر دربار به آموختن علم پرداخت. بی بی خانم به دلیل برخورداری از سطح خوب آگاهی های اجتماعی که در طی دوران زندگی داشت، معتقد بود پسر و دختر باید یکسان آموزش ببینند و کسب معرفت کنند و در این راه خاموش ننشست. او برای رفع ظلم از زنان و رشد و آگاهی و تربیت آنان، مدرسه دوشیزگان را تاسیس کرد.

این مدرسه از نخستین دبستان های دخترانه به روش جدید تعلیم و تربیت بود که در تهران در دروازه محمدیه، بازارچه حاجی محمدحسن واقع بود. درس هایی که تدریس می شد عبارت بود از تاریخ، جغرافیا، نگارش، ریاضیات و علوم دینی. دانش آموزان بین هفت تا ۱۲ سال سن داشتند. بی بی خانم برای تشویق والدین درس آشپزی را نیز به درس ها اضافه و مرکزی را برای آموزش کارهای دستی افتتاح کرد. به تهیدستان جهت ثبت نام دختران شان در مدرسه تخفیف داد. تاسیس مدرسه دخترانه برای اولین بار مخالفت هایی را نیز در برداشت که به تعطیلی مدرسه نیز منجر شد.

اما بی بی خانم با مکاتباتی که با برخی از علما کرد توضیحاتی درباره ارزش مدرسه های جدید و اشکالاتی که به مکتب خانه های قدیم وارد بود را برشمارد و با وجود درخواست حذف کلمه دوشیزه از عنوان مدرسه، بی بی خانم ایستادگی کرد و پس از بازگشایی مجدد آن از هر دو دانش آموز یک نفر مجانی نیز ثبت نام شد.

کلاس های «اکابر» برای آموزش بانوان بزرگسال و نیز «دارالایتامی» برای دختران بی سرپرست در جنب مدرسه به وجود آورد. پس از چند سال بی بی خانم «مدرسه دوشیزگان» را تعطیل کرد و دختر او مولودخانم «مدرسه پرورش دوشیزگان» را در ۱۳۲۹ هجری قمری / ۱۲۸۹ هجری شمسی گشود و دختر دیگر بی بی خانم در آن دبستان به آموزگاری مشغول شد. اعلانی در نشریه شماره۳ «ایران نو» به چاپ رسید که خبر تاسیس دبستان جدید را می داد:

«مدرسه پرورش دوشیزگان» اولین مدرسه ای است که به اجازه وزارت جلیله معارف و مطابق دستور جدید در سه راه منتظم گشوده می شود و در تعلیم و تربیت بنات دبستان مذکور، دقت شایسته خواهد نمود.

نظامنامه مدارس ابتدایی و متوسطه به تصویب حسن مشیرالدوله رسید و در آن متذکر شد «مدیره مدرسه محل مدرسه را در خانه شخصی خود قرار ندهد. در صورتی که جزو سکنه آن خانه مرد نباشد.»