زنان حکمران مسلمان «آچه»

دولت «آچه» در شمال جزیره «سوماترا» از بزرگ ترین جزایر اندونزی است. این دولت از نیمه های دوم قرن (۹ه/ ۱۶م) از دولت های شناخته شده و پر قدرت مسلمان خاور دور بود. دولت آچه در سال های (۱۰۵۰ ۱۰۴۶ م) به اوج قدرت خود رسید. اسکندر دوم از پادشاهان آچه در سال های حضور استعماری پرتغال توانست نقش مهمی در تثبیت و گسترش دولت آچه ایفا کند. پس از فوت او در سال ۱۰۴۶، به علت نداشتن فرزند پسر، همسرش به نام «صفیه الدین تاج عالم» به سلطنت رسید. (۱۰۸۶ ۱۰۵۱ ق)

در دولت آچه تا سال ۱۱۱۱ ق چهار زن پشت سر هم به مدت ۵۸ سال به پادشاهی رسیدند. در زمان فرمانروایی زنان در آچه، امرایی که «اوله بالانگ» نامیده می شدند، بر اقتدار خود افزودند و ارکان مهم دولت را به دست گرفتند. تعداد این امرا ۱۲ نفر بود که به رییس آنان عنوان مهاراجه داده بودند. ملکه ها حق عزل و نصب هیچ یک از امرا را نداشتند و در عین حال مورد عزت و احترام زیادی بودند. (اوچوک، ص ۲۸۷)

صفیه الدین تاج عالم تا سال ۱۰۸۶ ق (۳۴ سال) حکومت کرد و پس از مرگش امرا «ملکه نقیه الدین نور عالم» را به جایش انتخاب نمودند. امرا در انتخاب ها نقش مهمی داشتند. ملکه ها پس از انتخاب همانند زندانی در دربار زندگی می کردند. از طبقات پایین جامعه کسی آنها را نمی دید. تنها سالی یک بار با پوشیدن لباس سفید سوار بر فیل برای شستشو به رودخانه آچه می رفتند.

ملکه نقیه الدین نور عالم در سال ۱۰۸۹ ق فوت کرد و امرا «ملکه زکیه الدین عنایت شاه» را جانشین وی کردند. ملکه زکیه الدین هنگام به سلطنت رسیدن ۳۵ سال داشت وی سیاست های ضد استعماری علیه دولت هایی چون انگلیس داشت. پس از مرگ زکیه الدین عنایت شاه، «زینت الدین کمالات شاه» به جانشینی وی انتخاب شد (۱۱۱۱ ۱۱۰۰ق). اما چهار نفر از امرا که دور از دربار بودند، این انتخاب را نپذیرفتند و خواستار حکومت مردان بودند. لذا به اتفاق پنج، شش هزار نفر از سپاهیان به سوی ملکه و امرای او در شهر حمله آوردند. پس از نبرد طولانی ملکه بر تخت خود باقی ماند و در مورد حدود اختیارات وی به توافق رسیدند. (اوچوک، ص۲۸۹)

در دوره حکومت زینت الدین کمالات شاه، کمپانی های انگلیسی اجازه دایر نمودن تجارتخانه ای را از ملکه دریافت نمودند و سرانجام کسانی که موافق انتخاب یک فرمانروای زن پس از مرگ ملکه نبودند، فتوایی مبنی بر اینکه دیگر زنی فرمانروا نشود از او گرفتند و لذا توانستند پس از مرگ ملکه در سال ۱۱۱۱ق از انتخاب ملکه جدید جلوگیری نمایند. دولت آچه در سال ۱۲۰۹ ق توسط هلندی ها برکنار شد.

حاکمیت زنان مسلمان دولت آچه با وجود اقتدار امرایی که حاکمیت دولت را به دست داشتند اما ملکه ها توانستند مدت ۵۸ سال دوام بیاورند. مدل حاکمیت آنان و نوع اقتدارشان برگرفته شده از مدل سوم اقتدار بود. چنانکه امرا با نفوذ بر زنان به نوعی حاکمیت پنهان داشتند اما اینکه زنان توانستند به طور صوری به حاکمیت خود دوام بخشند برگرفته از مدل دوم قدرت یعنی نفوذ و اقتدار زنانه شان بود.

کلام آخر آنکه، مدل های حاکمیت زنان مسلمان در ایران، هند، مصر، عراق، طی قرن های چهارم تا دوازدهم هجری قمری این نکات به لحاظ مدل های سه گانه قدرت و چگونگی اقتدار زنان قابل تامل است:

۱ حاکمیت زنان در دولت های اسلامی به ندرت از راه قهر و غلبه بوده است و ستیز بالفعل غیر از یک یا دو مورد که با قتل همسران یا وزرای قدرتمند آنان توام بوده، اغلب از راه نفوذ بر پادشاه و اتابکان و امرا و حکام بوده است و در مقایسه تطبیقی مدل های حاکمیت زنان بستگی به شرایط آنان در دربار و نقش اجتماعی آنان، دایره نفوذشان متفاوت بوده است. چنانکه زنانی که همسر پادشاه بودند دایره نفوذی قوی تری به نسبت خواهران و دختران پادشاه داشتند. حضور دختران و خواهران در حاکمیت فقط تحت شرایط خاص بود که ناشی از نبود اولاد ذکور بود و این در حالی است که اقتدار و قدرت نامریی همسران شاه از دیدگاه دوم قدرت کاملامشهود است.

۲ برخی از زنان حاکمیت شان به ویژه در قرون میانه از راه شورا و انتخاب امرای صاحب نفوذ بوده است ولی به دلیل عدم تایید خلافت بعد از مدتی مجبور به ترک سلطنت شدند. لذا حاکمیت محلی و منطقه ای زنان مسلمان با پشتوانه صاحب منصبان و پذیرش مردم قابل تامل است.

۳ در دوران ایلخانان، زنان مسلمان ایرانی با استفاده از تسامح مغولان به قدرت و اقتدار بالایی رسیدند. در این دوره پیوندهای خانوادگی ایلخانان با زنان ایرانی برای تثبیت حاکمیت شان در مناطق و ایالات از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. زنان نیز با استفاده از این شرایط از دایره نفوذی خانوادگی نهایت استفاده را برده و بر اقتدار خود افزودند. به عبارتی دوران شکوفایی و اوج حاکمیت زنان مسلمان را می توان در این دوران به شمار آورد. در این دوران دیدگاه یک بعدی و دوبعدی قدرت با استفاده از شرایط بسیار مشهود است. چنانکه زنان با ستیز بالفعل به حذف رقبا پرداخته و با اقتدار و نفوذشان به تحکیم حاکمیت خود اقدام کردند.

۴ در قرن دوازدهم، حاکمیت صوری زنان مسلمان اندونزی با بیش از نیم قرن گواهی بر اعتماد و احترام به حق و حقوق زنان در دولت مسلمان و پرقدرت خاور دور بود.