گفتمان روز جهانی زن:مقتدر سازی زنان عامل توسعه

در اغلب کشورهای اروپایی دو مولفه مهم در توسعه یافتگی محوریت دارد: اقتصاد به عنوان «موضوع توسعه» و زنان به عنوان «عامل توسعه». گفتمان مهمی که در روز جهانی زن در این راستا مطرح است، «مقتدر سازی زنان» به عنوان عامل توسعه پایدار است. در اینجا به مولفه زنان و ضرورت های مقتدر سازی آنان به عنوان عوامل توسعه که بیش از ۵/۳ میلیارد جمعیت جهان را تشکیل می دهند پرداخته می شود. در سال های پایانی قرن بیستم، رویکرد توسعه اجتماعی یا توسعه جامعه محور که بیش از همه بر روش های مقتدرسازی از طریق تسهیلگری با بنیان های محله ای تاکید می کرد، طرح شد. به نحوی که توانمندی ها و دارایی های محلی برای فقرزدایی و تامین رفاه برای گروه های مختلف، ازجمله زنان، از مهم ترین ابزار مداخله و تسهیلگری برای تحقق اهداف اقتصادی و اجتماعی و افزایش ظرفیت های فردی و اجتماعی و مشارکت شهروندان برای تحقق نیازهای افراد شد. بعد از نشست جهانی ای که سازمان ملل متحد برای توسعه اجتماعی در سال ۱۹۹۵ در کپنهاک دانمارک برگزار کرد یکی از برنامه های عملی که طیف وسیعی از سنجه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی لازم برای ریشه کنی فقر و خارج کردن مردم از ناتوانی ها و مقتدرسازی، در آن گنجیده بود را متعهد شدند (UN، ۱۹۹۵،۱۹۹۸ Social Watch، ۲۰۰۰).

مقتدرسازی در حوزه زنان می کوشد آنان را از «موضوعات توسعه» به «عامل توسعه» تبدیل کند؛ بنابراین فرایندی است که همواره نیازمند حضور زنان به عنوان آفرینشگران فعال در جریان برنامه ریزی، تامین منابع، اجرا و ارزیابی طرح های توسعه است. نکته ای که همواره از سوی دولت ها، روشنفکران و فعالان اجتماعی از آن غفلت می شود و نقش زنان از حالت ابرازی به ابزاری تنزل می یابد و جنبه های صوری حضور آنان در طرح های مشارکتی و مقتدرسازی عمده می شود. مقتدرسازی در معنی و مفهوم کامل آن وقتی تحقق می یابد که حضور زنان و نقش آنان در سرنوشت خود از جنبه های فرمالیستی خارج شود و به صحنه اجرای واقعی در تمامی ابعاد آن دربیاید. فرایند مقتدرسازی از حدود ۲۵ سال پیش در فعالیت های کشورهای مختلف مطرح شد. مقتدرسازی فرایندی است که در آن افراد توانایی تشکل و سازماندهی خود را پیدا می کنند تا بتوانند اعتمادبه نفس خویش را افزایش دهند، حق انتخاب آزادانه و مستقل برای خود طلب کنند و منابعی را که به مبارزه با فرودستی ایشان و محو این فرودستی مدد می رساند، تحت کنترل بگیرند. مقتدرسازی نیروی قدرت بخشیدن برای رسیدن به هدف است، نه اعمال قدرت بر دیگران (بابائی و دیگران، ۱۳۸۶).

نایلاکبیر در مقاله ای تاثیر گذار پیشنهاد می دهد «مقتدرسازی… به فرایندی گفته می شود که با آن کسانی که داشتن توانایی شان برای گرفتن تصمیم های استراتژیکی در زندگی تکذیب شده است، چنین توانایی را به دست می آورند». این تعریف روشن می کند فقط کسانی که قبلااین نوع توانایی هایشان انکار شده بود، می توانند مقتدر شوند و همچنین اینکه درباره مسائل اساسی حق انتخاب ها وجود دارد.

مقتدرسازی زنان فرایندی پویاست که توانایی زنان برای تغییر ساختارهایی که آنها را در موقعیت فرودستی (وابستگی) نگه داشته است، دربر می گیرد. این فرایند به زنان برای دستیابی بیشتر به منابع و کنترل بر زندگی کمک می کند و موجب احساس استقلال و اعتمادبه نفس بیشتری در آنها می شود. این فرایند موجب افزایش عزت نفس زنان می شود؛ به این معنا که موجب بهبود تصویری می شود که زنان از خودشان دارند. سریلاتا باتلیوالامقتدرسازی زنان را به صورت زیر تعریف می کند: «توانایی زنان برای به دست آوردن آگاهی و کنترل بر نیروهای شخصی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برای اقدام در جهت بهبود زندگیشان». یونیفم (سازمان توسعه زنان سازمان ملل) بیان می کند مقتدرسازی اقتصادی زنان برای هر استراتژی کاهش فقر ضروری است و آن را این گونه تعریف می کند: «دسترسی و کنترل داشتن به ابزاری که بتواند زندگی را برای مدت طولانی تامین کند و منجر به دریافت منفعت های مالی از این دسترسی و کنترل شود. چنین تعریفی، فراتر از هدف های کوتاه مدت افزایش دسترسی زنان به درآمد، می رود و به دنبال منفعت های ماندگار طولانی مدت است که نه تنها در زمینه تغییرات در قانون و سیاست که مشارکت زنان و منفعت آنها را در توسعه و همچنین در زمینه روابط قدرت در خانواده، جامعه و سطوح بازار» الزامی می کند. در اینجا مقتدرسازی مخصوصا به زنان ارتباط داده شده و این مورد اکنون در موضوع توسعه بسیار رایج است. برنامه ای برای اقدام و گفته های بیجینگ ادعا می کند هدف سازمان ملل «تلاش های بیشتر برای اطمینان حاصل کردن از برخورداری برابر همه از حقوق انسانی و آزادی های اساسی برای همه زنان و دخترانی است که با موانع متعددی بر سر راه مقتدرسازی و پیشرفتشان روبه رو هستند و به خاطر عواملی مانند نژاد، سن، زبان، فرهنگ، مذهب، معلولیت یا به خاطر بومی بودن با محدودیت ها و موانع متعدد روبه رو هستند».

مقتدرسازی توسط آموزش به عنوان فرایند کلی نگر پیوسته با ابعاد شناختی، روان شناسی، اقتصادی و سیاسی به منظور دستیابی به آزادی در نظر گرفته شده است. مجموعه ای از استراتژی ها در تحصیلات، تحقیق/ مستندسازی، اقدام ها و مبارزه ها، شبکه، سیاست های تاثیرگذار، آموزش و رسانه ها توسط مشارکت کنندگان گسترش پیدا کرده است (Bartlett،۲۰۰۴).

باید به سیستم آموزش رسمی و غیررسمی توجه کرد. روشی که در محتویات سیستم آموزشی بیان می شود مهم است. بر پایه تحلیل ها، تغییر در برنامه های آموزشی باید اعمال شود. علاوه بر این آشنایی آموزگاران با موضوعات جنسیتی آن قدر مهم است که حساسیت زدایی جنسیتی کلی در سیستم های آموزشی باید اعمال شود.

* جهت دهی و آموزش مجدد تصمیم گیرندگان / تامین دسترسی برابر پسرها و دخترها به آموزش

* برگزاری سمینار و کارگاه آموزشی برای معلم ها / بازبینی در محتویات آموزشی

* اجرای برنامه های ویژه برای زنان در زمینه آموزش / واردکردن موضوعاتی مانند سنت، نژاد، قومیت، حساسیت زدایی جنسیتی، زمینه های شهری و روستایی در برنامه ها

* افزایش آگاهی موردنیاز در زمینه مراقبت های بهداشتی

* سیاست زده کردن زنان برای نشان دادن به آنها که چطور سوءمدیریت سطوح بالادر زمینه ازدست دادن شغل آنها مسئول است

* تمرکز بر والدین به عنوان سرمشق و الگو

اهمیت تحقیق مشارکتی و عمل شناخته شده است. سازماندهی کارگروه هایی برای آموزش زنان عادی برای هدایت تحقیقات مشارکتی در جایی که آنها می توانند مهارت ها را برای به چالش طلبیدن شرایط موجود توسعه دهند، نیز اهمیت دارد. این عمل سازماندهی آنها را برای اقدام جمعی تسهیل می کند. درحالی که اهمیت تحقیقات مشارکتی موردتوجه قرار گرفته است، باید بپذیریم که تحقیقات کمی سنتی نیز مورد نیاز هستند.

* گسترش اطلاعات

* ایجاد و گسترش بروشورهای اطلاعاتی با درنظر گرفتن حقوق زنان

* اشاره به زنان در آمارهای ملی و بین المللی

* جمع آوری تاریخ شفاهی زنان

* مستند سازی و تحلیل برنامه های موفقیت آمیز و ناموفق جنبش های زنان

* تحلیل مورد های مدافعه به منظور یادگیری درباره مذاکراتی که تصمیم گیرندگان را تشویق می کند

* جمع آوری مطالعات بین فرهنگی

* ارزیابی دائمی پژوهش ها

* درگیرکردن زنان به عنوان عاملان (در عوض اهداف) در تحقیقات

اقدام در مجالس نمایندگی

یکی از مواردی که بر جامعه تاثیر دارد، پذیرفتن این است که از نمایندگان خواسته شود در ذهن قانون گذاران، تصمیم گیرندگان و مجامع عمومی این موضوعات را قرار دهند. بنابراین:

* تلاش برای گفت وگو بین ذی نفعان

* افزایش موضوعات جنسیتی در حوزه سیاست ملی

* اعمال فشار برای بالابردن سطح حضور زنان (که در نتیجه نهاد زنان سازمان ملل به وجود آمده است) به سطح وزارتخانه های امور زنان

* اعمال نفوذ برای برابری جنسیتی و قانون گذاری در این رابطه

* اعمال نفوذ برای سیاست های متعادل سازی ساختارهای متضاد

* درخواست ایجاد مراکز نگهداری کودکان

* تولید نوار ویدئویی، CD و…

از طریق شبکه تقسیم تجارب و آموختن از دیگران امکان پذیر می شود. در این روش، پذیرش و همبستگی سازمان های زنان، توسعه سازمان ها (دولتی و غیردولتی) و آژانس های چندجانبه می تواند به وجود آید. بنابراین مستلزم ایجاد شبکه در سطوح ملی، ناحیه ای و بین المللی است.

* گردآوری آژانس های حامی، دولت ها و سازمان های غیردولتی

* تنظیم گفتمان و همکاری تشکل های دولتی و غیردولتی زنان

* ارتباطات با حوزه های بین المللی زنان

* پایه ریزی طرح های اعتباری جایگزین که دسترسی زنان را به سرمایه ها پیشنهاد می کند

در جامعه ما، تقسیم جنسیتی کار، نوع آموزشی که یک فرد دریافت می کند را تعیین می کند. اگر کسی درباره مقتدرسازی زنان صحبت کند، مهم است که به این مسئله نیز توجه کند که زنان باید به فرصت های مختلف آموزشی که سابقا در مورد آنها نادیده گرفته می شد، دسترسی داشته باشند. به این معنی که:

* آماده شدن برای مشاغلی که معمولابرای آنها قابل حصول نبوده

* فراهم کردن پروژه های درآمدزایی که بازارمحور هستند (نه پروژه های رفاه محور)

* آموزش رهبران زن توانمند در همه سطوح

با توجه به نقش هایی که رسانه ها بازی می کنند، استراتژی های زیر گسترش داده شوند:

* سازماندهی مبارزه های رسانه ای برای افزایش آگاهی

* ایجاد شرایط اجتماعی دوستانه در مورد موضوعات

مقتدر سازی یکی از گفتمان های مهم جامعه زنان در سطح جهان است. در این راستا سازمان های دولتی و غیردولتی برنامه جامع کوتاه مدت، میان مدت و درازمدت باید تدوین کنند. استراتژی های مقتدر سازی برای ورود حداکثری زنان در سطوح متعدد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی با استفاده از برنامه های دقیق و نظام مند در حوزه آموزشی، شبکه سازی زنان، ارائه سیاست های تاثیرگذار، رسانه ها و تحقیق/ مستندسازی، در راستای توسعه پایدار بسیار سرنوشت ساز و حیاتی است. تحقق مقتدر سازی زنان در کشورمان ایران، دسترسی و کنترل داشتن به ابزاری که بتواند حیات اجتماعی سیاسی زنان را برای طولانی مدت تامین کند و زمینه تغییرات در قانون و سیاست که مشارکت همه جانبه زنان را در توسعه و همچنین در زمینه روابط قدرت در خانواده و جامعه موجب شود بسیار حیاتی است و در توسعه پایدار قطعا تاثیر گذار خواهد بود.